عد از انبيا و امامان و معصومان، علماي اسلام، به ويژه مراجع عظام از بزرگ ترين الگوها براي جامعه اسلامي اند. رفتار، اعمال و سيره آنان به خوبي مي تواند الگو باشد؛ چرا كه آنها منادي اسلام و حافظ دين در دوران غيبت امام زمان(عج) محسوب مي شوند و توده مردم به آنها نزديك ترند.
از اين رو مؤمنان، هميشه، رفتار علماي بزرگ به ويژه مراجع را زير ذرّه بين داشتند و سيره آنها الگويشان بود. اين نقش در طول تاريخ تشيّع به خوبي خود را نشان داده است و بسيار پررنگ تر از گروه هاي اسلام بوده است.
رابطه مردم با مراجع عظام در عالم تشيّع، رابطه مريد و مراد، محبّ و محبوب، و مقلّد مرجع بوده و است؛ از اين رو بيان و عرضه سيره علما در هر بخشي بسيار مي تواند سازنده باشد؛ چنان كه سخنان مراجع بسيار بر قلوب مردم تأثير گذار است؛ از جمله اين اعمال و سيره، كيفيّت زيارت علما از مشاهد مشرّفه و مراقد مطهره است. آنچه پيش رو داريد اشاره به سيره و رفتار جمعي از علما و مراجع عظام درباره زيارت كريمة اهل بيت، حضرت فاطمه معصومه(س) و همين طور سخنان و اشعاري است كه درباره عظمت و منزلت آن بانوي كرامت گفته اند.
سيره علما در زيارت حضرت معصومه(س)
اگر بخواهيم سيره و رفتار همة علما و مراجع را جمع آوري كنيم كتاب قطوري مي شود كه از يك مقاله خارج است. آنچه در اينجا مي آوريم سيرة جمعي از علما آن هم به صورت خلاصه و فشرده است.
مرقد معصومه چشم شهرها
مهر او جانهاي ما را كهربا
آستان بوسش بسي فرزانگان
معرفت آموز از اين آستان
1. وقتي صدرالمتألهین به كهك از توابع قم هجرت مي كند، گهگاهي كه در مسائل علمي به مشكلاتي برمي خورد به حرم حضرت معصومه(س) مشرف شده، بعد از زيارت از روح مطهر آن بانو مدد مي جويد و مشكلات علمي او حلّ مي شود. وي در بحث «اتحاد عاقل و معقول» و بحث «اتّحاد عاقل به عقل فعّال» مي نويسد: «كُنْتُ حِينَ تَسْوِيدِي هَذَا الْمَقَامَ بِكَهَكَ مِنْ قُرَي قُمْ فَجِئْتُ اِلَي قُمْ زَائِراً لِبِنْتِ مُوسَي بْنِ جَعْفَرٍ(ع) مُسْتَمِدَاً مِنْهَا وَكَانَ يَوْمَ جُمْعَةٍ فَانْكَشَفَ لِي هَذَا الْاَمْرُ بِعَوْنِ الله تَعَالَي؛1 هنگام نوشتن اين بحث در كهك، يكي از روستاهاي قم بودم. از آنجا براي زيارت دختر موسي بن جعفر(ع) به قم آمدم و از حضرت استمداد جستم. اين امر به ياري خدا متعال در يك روز جمعه، براي من روشن شد.»
1. شایسته است طلّاب عزيز و جامعة ما از اين داستان درس بگيرند و فقط بر تلاش و استعداد خويش تكيه نكنند؛ بلكه در كنار آن، به توسّل و استمداد از بانوي كرامت روي آورند.
2. علامه كلباسي كه از يكي از علماي اصفهان به شمار مي رفت، هنگامي كه به زيارت حضرت معصومه(س)مشرف مي شد، با پاي برهنه از مسجد امام حسن عسكري(ع) به صحن مطهّر آن حضرت مي رفت.2
3. عارف وارسته، آيت الله ميرزا جواد ملكي تبريزي زيارت حضرت فاطمه معصومه(س)بسيار جدّيت داشت؛ حتي زماني كه به شدّت از بيماري قلبي رنج مي برد، از خانه بيرون نمي آمد؛ مگر آنكه قبل از اذان صبح به زيارت حرم مي رفت و نماز جماعت را در بالاي سر به جا مي آورد.3
4. در زمان رضاشاه، شاه عربستان سعودي به ايران آمده و براي آيت العظمي بروجردي(ره) هدايايي مي فرستد و از ايشان درخواست ملاقات مي كند. آقا از هدايا فقط قرآن و مقداري از پرده كعبه را قبول، و مابقي را رد مي كند و همچنين ملاقات را نيز نمي پذيرد. وي درباره علّت اين امر مي فرمايد: «اين شخص (شاه عربستان) اگر قم بيايد و به زيارت حضرت فاطمه معصومه(س) نرود توهين به آن حضرت خواهد بود و من به هيچ وجه، تحمّل آن را ندارم.»4
خود معظم له مرتب به حرم حضرت معصومه(س) مشرف مي شد و هنگام خروج از حرم مطهّر آن بانو، عقب عقب مي آمد و براي رعايت ادب، به ضريح، پشت نمي كرد.5
اين نهايت ادب است كه بايد نسبت به حضرت معصومه(س) مراعات شود؛ همچنين آيت الله بروجردي(ره) از توليت وقت آستانه خواسته بود كه نام ايشان را در ليست خدّام افتخاري آستانه مباركه ثبت كنند.6
5. علّامه طباطبائي(ره) در طول سال، هفته اي يك بار و يا بيش تر به حرم حضرت معصومه(س) مشرف مي شد؛ ولي در ماه مبارك رمضان حالت ويژه اي داشت و هر روز، قبل از افطار به زيارت آن بانوي كرامت مي رفت.7
استاد مطهّري درباره راز شيفتگي خود به استاد علّامه طباطبائي چنين مي گويد: علّامه طباطبائي در ماه رمضان ابتدا پياده به حرم مطهر مشرف مي شد و روزه خويش را با بوسه به ضريح مقدس افطار مي كرد، سپس به خانه مي رفت و غذا مي خورد. اين ويژگي او است كه مرا به شدّت شيفتة ايشان كرده است.8
6. آيت الله حاج ميرزا محمد تنكابني تأليفات فراواني دارد كه 212 جلد آن درباره «قصص العلما» است. وي بارها محضر كريمه اهل بيت(س) مشرف شده و الطاف و كرامات فراواني از آن بانو ديده است؛ از جمله مي گويد: «در يكي از تشرفها كه به عتبه بوسي آن حضرت رفتم، همسر و فرزندم به شدّت بيمار شدند و در بستر مرگ افتادند. به محضر دختر باب الحوائج عرض كردم: "ما از راه دور به خانه شما آمده ايم و هرگز توقع نداريم كه افسرده از محضر شما برگرديم." همان لحظه هر دو مريض ما بهبودي يافتند.»
امام خميني(قدس سره) قبل از تبعيد هر روز غروب بعد از درس تا هنگام نماز به حرم مطهر حضرت معصومه(س) مشرف مي شد و اين سيره مستمر ايشان بود.9
امام هنگام ورود به حرم، مقيّد بود از قسمت پايينِ پاي مرقد وارد حرم شود و سپس نزديك ضريح، زيارتنامه و دو ركعت نماز مي خواند و از همان پايين پا برمي گشت.
هيچ وقت امام، بالای سر نمی رفت؛ گويا اين كار (آمدن از بالا) را نوعي بي احترامي به آن حضرت مي دانست.10
امام خميني(قدس سره) علاوه بر زيارت در مجالس عزاي حرم شركت مي كرد و بي اختيار، هنگام روضه، اشك مي ريخت و اوّلين درسِ فلسفه خويش را در يكي از حجرات صحن بزرگ برقرار كرد.
8. حضرت آيت الله بهجت(ره) هر روز بعد از نماز صبح با نهايت ادب به محضر مقدس حضرت معصومه(س) شرفياب مي شد و با احترام و خشوع تمام در مقابل ضريح مي ايستاد و بعد از اتمام زيارت در گوشه اي مؤدبانه مي نشست و زيارت عاشورا را قرائت مي كرد.
آيت الله مصباح می گوید: «از زماني كه در سال 1331 به قم آمدم و با ايشان آشنا شدم اين برنامه روزانه ايشان بود و تا آخر عمر ادامه داشت.»
آيت الله بهجت(ره) مي فرمود: «گاهي از اوقات امام رضا(ع) برآورده شدن بعضي از حاجات را به حضرت معصومه(س) ارجاع مي دهند... مواظب باشيد كه در كجا هستيد. در حرم، ملائكه اي هستند كه بر اعمال و رفتار حاضران نظارت دارند.»
9. آيت الله مرعشي نجفي(ره) برای شاگردش، آقاي شيخ عبد الله موسياني از شاگردانش نقل كرده است: «علّت آمدن من به قم، اين بود كه پدرم آقا سيد محمود مرعشي، چهل شب در حرم امير [مؤمنان علي(ع)] بيتوته كرد كه آن حضرت را ببيند. شبي (در حال مكاشفه) حضرت را ديده بود كه به ايشان مي فرمايد: سيد محمود چه مي خواهي؟ عرض مي كند: مي خواهم بدانم قبر فاطمه زهرا(س) كجاست تا آن را زيارت كنم.
حضرت فرموده بود: من كه نمي توانم برخلاف وصيّت آن حضرت، قبر او را آشكار كنم.
عرض كرد: پس من هنگام زيارت چه كنم؟ حضرت فرمود: خدا جلال و جبروت حضرت فاطمه(س) را به فاطمة معصومه(س) عنايت فرموده است. هر كس بخواهد ثواب زيارت حضرت زهرا (س) را درك كند به زيارت فاطمة معصومه(س) برود.»
آيت الله مرعشي(ره) اضافه مي كند: «پدرم به من سفارش مي كرد كه من قادر به زيارت ايشان نيستم؛ امّا تو به زيارت آن حضرت برو؛ از اين رو من به سبب همين سفارش، براي زيارت فاطمه معصومه(س)... آمدم و به اصرار مؤسس حوزة علميه قم، حضرت آيت الله حائري در قم ماندگار شدم.»
آيت الله مرعشي(ره) مي گويد: «حدود شصت سال است در زمان و تابستان، هر صبح قبل از اذان صبح به حرم مشرف مي شوم و اولين زائر آن حضرتم. بعد از اقامة نماز جماعت به محضر آن بانو مشرف مي شوم و عرض ادب مي كنم و من هر چه دارم از عنايت كريمه اهل بيت(س) است.»11
10. آيت الله اراكي(ره) حريم كريمه اهل بيت(س) را پناهگاه خويش مي دانست و حضور در حرم را غنيمتي گرانبها به شمار مي آورد. وي زماني كه در حوزه اراك بود، سالي چند بار، به ويژه در ايام نوروز به زيارت مشرف مي شد و در سالهاي اقامتش در قم سعي داشت حتي المقدور روزي يك بار در حرم حضور يابد.
وقتي استادش12 در حرم مطهر به تدريس و اقامه نماز جماعت پرداخت، بسيار شادمان شد؛ زيرا مي توانست توفيق حضور بيش تر يابد و خود نيز درسها و بحثهاي روزانه اش را در حرم قرار داد. او زيارت را در كمال خشوع مي خواند، چنان گريه مي كرد و چنان مجذوب مي شد كه توجّه هر صاحبدلي را به خود جذب مي كرد. مرحوم آيت الله سيد مصطفي خميني(ره) وقتي او را با حال زيارت در كنار قبر علي بن ابي طالب(ع) ديده بود گفته بود: خوشا به حالش! عجب حالي دارد؟!. او مقيّد بود كه زيارت را حتي زيارت جامعه كبيره را در حال ايستاده و در نهايت ادب بخواند.13
آيت الله اراكي(ره) نوشته هايش را با عبارت «يا فاطمه» مُزيّن مي كرد و با اينكه شاعر نبود، به علت اظهار علاقه به حضرت معصومه(س) قطعاتي مي سرود.14
11. آيت الله سيد محمدرضا گلپايگاني(ره) با تقيد خاصي به زيارت بانوی کرامت مشرف مي شد. وي هنگام نماز صبح با احترام خاصي وارد حرم مي شد و در كنار ضريح حاضر شده، نماز زيارت [و هديه] مي خواند، در قسمتي پايين تر از محاذات بالاي سر زيارتنامه قرائت مي كرد و ضريح را بوسه مي زد و پس از دعا و عرض حوايج، دست به سينه مي گذاشت و عقب عقب از صحن خارج مي شد.
آن بزرگوار روزهاي چهارشنبه پس از اتمام درس از مسجد اعظم به سوي حرم مشرف مي شد و به حضرت فاطمه معصومه(س) عرض ادب مي كرد.15 علاقه به زيارت آن بانو، آن قدر در آقا شديد بود كه در حال بيماري بارها گريه مي كرد كه مدّتي است به زيارت حرم فاطمه معصومه مشرّف نشده ام.16
معظم له به چند امر درباره حضرت معصومه(س) علاوه بر زيارت مقيد بود:
الف) جشن گرفتن روز اوّل ذي قعده به ميمنت ولادت حضرت معصومه(س) و پرداخت عيدي به طلّاب. اين امر تا آخر عمر مبارك ايشان ادامه داشت.
ب) گراميداشت شهادت فاطمة زهرا(س) و رفتن هيئت طلّاب به حرم مطهّر فاطمه معصومه(س) براي عرض تسليّت. روز اوّلي كه هيئت وارد صحن مي شود، آيت الله گلپايگاني وسط صحن روي زمين مي نشيند و عزاداري مي كند و هر چه اصرار مي شود كه فرش پهن كنند قبول نمي كند.17
12. آيت الله بهاء الديني(ره) مي گفت: «من در سنّ چهار سالگي بودم كه همراه پدرم به حرم حضرت معصومه(س) مي رفتم و به اين امر علاقه داشتم. در تاريكي شب به آب انبار سي چهل پلّه اي مي رفتم و براي زوّار حرم آب مي آوردم.»
آيت الله بهاء الديني(ره) در بزرگسالي نيز مرتّب به حرم آن حضرت مشرف مي شد و در گرفتاريها به حرم آن بانو پناه مي برد و ديگران را نيز به اين امر راهنمايي مي كرد.18
13. مقام معظم رهبري حفظه الله نیز علاقه خاصی به زیارت این بانوی بزرگوار دارد .آیت ا...علی اکبر مسعودي، توليت وقت دراین باره مي گويد: «مقام معظم رهبري هر صبح و شام دلش مي خواهد بيايد حرم ولي امكان براي او نيست. ايشان فرمودند: "من هر وقت مي آيم به زيارت فاطمه معصومه(س) از ايشان عذرخواهي مي كنم كه كم مي آيم..." ايشان موقع زيارت، اشك از كنار چشمشان روان است. تا دل نسوزد و ارتباط پيدا نشود، هيچ وقت اشك جاري نمي شود... بارها به من فرموده اند كه مي خواهم يك وقتي بيايم كه با حضرت بنشينم صحبت كنم و درددل نمايم.»19
نكاتي از رفتار و سيره علما
از مجموع آنچه نقل شد نكات درس آموزي به دست مي آيد كه اهم آن ازاين قرار است:
1. مداومت بر زيارت حضرت معصومه(س) تا آنجا كه جمعي از مراجع، هر روز صبح و يا شب به حرم با عظمت آن بانو مشرف مي شدند و عمل زيارت را به جاي مي آوردند.
2. زيارت را با تمام آداب، خضوع و خشوع و اشك روان انجام مي دادند؛ به گونه اي كه هر كس حالات آنها را مي ديد منقلب مي شد.
3. سیره علما این بوده که هنگام گرفتاريها، حاجتها و مشكلات به حرم آن بانوي كرامت مشرف مي شدند و با استمداد از روح بلند آن بانو، مشكلات پيچيدة علمي خويش را حل مي كردند.
پی نوشت:
1) سفينة البحار، شيخ عباس قمي، نشر اسوه، قم، 1414ق، ج2، ص17؛ بارگاه فاطمه معصومه تجليگاه فاطمه زهرا(س)، حاجسيد جعفر ميرعظيمي، انتشارات مشهور، قم، چاپ اوّل، 1383ش، ص135.
2) پيام آستانه، شماره 21، ص3، و شهيده غربت، يوسفعلي يوسفي، نشر زائر، قم، چاپ دوم، 1389 ش، ص134.
3) مروري از ملكوت، ص85، و شهيده غربت، ص134.
4) مجله حوزه، ش 43، و بارگاه فاطمه معصومه(س)، ص108.
5) سيماي فرزانگان، رضا مختاري، نشر دفتر تبليغات اسلامي، قم، چاپ هشتم، 1374ش، ص274.
6) ماهنامه كوثر، ش 5، ص67، و زندگاني كريمه اهل بيت(س)، علي اكبر مهدي‌پور، ، نشر حاذق، قم، چاپ دوم، 1381ش، ص221.
7) سيماي فرزانگان، ص163.
8) پيام زن، ش 1، بهمن 71، ص17؛ بارگاه فاطمه معصومه، ص137، و شهيده غربت، ص136.
9) بارگاه فاطمه معصومه(س)، ص109.
10) حضرت معصومه چشمه جوشان كوثر، ص49، و شهيده غربت، ص135.
11) كريمه اهل بيت(س)، علي اكبر مهدي‌پور، نشر حاذق، قم، چاپ اوّل، 1374ش ، ص222؛ و شهيده غربت، ص135 ـ 136؛ فروغي از كوثر، الياس محمد بيگي، انتشارات زائر، قم، چاپ سوم، 1380ش، ص55، و بارگاه فاطمه معصومه(س)، ص119.
12) بارگاه فاطمه معصومه(س)، ص110 ـ 111، و با تلخيص، شهيده غربت، ص137.
13) با تلخيص، شهيده غربت، ص137.
14) بارگاه فاطمه معصومه(س)، ص110 ـ 111.
15) زندگاني كريمه اهل بيت(س)، ص222.
16) بارگاه فاطمه معصومه(س)، ص121.
17) همان، ص121 ـ 122.
18) آيت بصيرت، سيد حسن شفيعي، نگارش احمد لقماني، انتشارات پارسايان، قم، چاپ دوم، 1375 ش ص86 ـ 87.
19) شهيده غربت، ص137، و مجلّه حرم اهل بيت(ع)، ويژه‌نامه شماره 1، ص11 ـ 12.
منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره162.
نظرات شما عزیزان:
